İnsani gelişmişlikte neredeyiz?

Birleşmiş Milletler geçtiğimiz haftalarda 2015 Yılı İnsani Gelişmişlik Raporu’nu yayınladı.[i]

1990’dan beri her yıl yayınlanan raporun amacı çeşitli veriler kullanarak Dünya üzerindeki ülkelerin ve bölgelerin insani gelişmişlik derecesini ölçümlemek, nedenlerini analiz etmek, iyi örnekleri incelemek ve insani gelişmişliği arttırmak için politika alternatifleri geliştirmektir.

İnsani Gelişmişliğin Ölçümü

Raporda insani gelişmişlik İnsani Gelişme Katsayısı – İGK  (Human Development Index-HDI) adı verilen ve en yüksek seviyesi 1 olan bir katsayı ile ölçülmektedir.

Rapora göre insani gelişmişlik hem bir hedef, hem de bir yolculuktur.

İnsanın önündeki seçeneklerin arttırılması, insan kapasitesinin yeterli kullanılması, yaşam standardını yükselterek insanın gelişme sürecini kendisinin şekillendirmesi bu yolculuğun kilometre taşlarıdır.

Dolayısıyla, insani gelişmişlik, insanlığın refahı veya ülkelerin ekonomik zenginliğinden çok, insan yaşamını zenginleştiren faktörlerin bileşimi olarak ele alınmaktadır.

Aşağıda İGK’nın hesabında dikkate alınan göstergeler şematize edilmiştir:

İGK hesaplaması sonucunda ülkelerin insani gelişmişlikleri çok yüksek, yüksek, orta ve düşük olmak üzere dört kategoriye ayrılmıştır.

Dünyadaki durum

Raporun yayınlanmaya başladığı 1990’dan bugüne İGK tüm dünya ülkeleri ortalamasında %25, az gelişmiş ülkeler bazında ise %50’den fazla artış göstermiştir.

Dünyada 1990’da 3 milyar insan düşük gelişmişlik düzeyinde yaşarken 2014’de bu rakam 1 milyara düştü.

Bu da doğal olarak daha iyi gelir düzeyi,daha uzun yaşam ve daha iyi eğitim anlamına geliyor, yani dünya yerinde saymıyor, insanlık herşeye rağmen gelişmeye devam ediyor.

İGK sıralamasına göre dünyada en yüksek insani gelişmişlik seviyesine sahip olan on ülke; Norveç, Avustralya, İsviçre, Danimarka, Hollanda, Almanya, İrlanda, A.B.D., Kanada ve Yeni Zelanda iken, en düşük insani gelişmişlik seviyesine sahip olan on ülke ise; Mozambik, Sierre Leone, Gine, Burkina Faso, Burundi, Çad, Eritre, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Nijer olmaktadır.

Gelir eşitsizliği sürüyor

Rapora göre Dünyadaki en zengin %1 lik nüfus gelirin %48 ine sahiptir.

Dünyadaki insanların %80’i toplam yaratılan gelirin ancak % 6 sını elde edebiliyor.

Türkiye’nin Yeri

Ülkemiz 200 civarında ülke arasında insani gelişmişlik bakımından 72. sırada yer alıp “yüksek gelişmişlik” seviyesinde bulunmaktadır.

1990’dan beri %32 oranında iyileşmişiz.

Aşağıda Türkiye’nin hemen altında ve üzerindeki ülkelerle birlikte sıralamadaki yerimiz ve artış oranları özetlenmektedir.

Tablodan yıllık insani gelişme hızımızın 2010-2014 arası yavaşladığı göze çarpsa da dünyadaki konjonktürden kaynaklanan bu durum hemen hemen tüm ülkeler için geçerlidir.

Hatta aynı dönem için gelişme hızımızın en üstlerde olduğunu söyleyebiliriz.

İGK ‘nın alternatif bir hesaplama şekli ise eşitsizlikler dikkate alınarak yapılıyor.

Burada eşitsizlikten kasıt yaşam standardı ile eğitim ve sağlık gibi hizmetlere ulaşmadaki eşitsizliktir.

Eşitsizlik dikkate alınarak yapılan hesaplamada 0,761 olan İGK’mız 0,618’e düşmektedir.

Bu durum 72.sıradaki yerimizi değiştirmiyor.

İlginç olan ise eşitsizlikler dikkate alınarak yapılan İGK hesabının bazı ülkelerin gelişmişlik sıralamasındaki yerini aşağı çektiğidir. Bu ülkelere örnek olarak A.B.D, İran, Kore, Japonya, Brezilya, Venezuela gibi ülkelerdir.

Eşitsizliğin az olduğu ülkelerde ise tersi bir durum söz konusudur.Bu ülkelere ise örnek olarak Finlandiya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Slovakya, Macaristan verilebilir.

Yaşam memnuniyeti algısı

Yaşam memnuniyeti ülkede yaşayan bireylerin algısının ölçümüne dayanmakta olup, 0 ila 10 arasındaki derecelendirmeye göre yaşam memnuniyeti katsayımız 5,6 ile vasat düzeyde görünmektedir.

Yaşam memnuniyeti; eğitim kalitesi, sağlık kalitesi, yaşam standardı, seçim özgürlüğü alt başlıklarını kapsamaktadır.

Burada sağlık kalitesinden memnuniyet (algısı) %71 oranında diğer başlıklara fark atıyor.

Kadın ve erkek olarak insani gelişmişlik

Raporda cinsler arası gelişmişlikteki eşitsizliği analiz etmek için kadın ve erkeğin insani gelişimi eğitim, yaşam süresi, gelir düzeyi gibi faktörler dikkate alınarak ayrı ayrı hesaplanmaktadır.

Sonuçta tüm ülkeler 6 kategoriye ayrılıyor ve 1.kategori kadın ve erkek gelişmişlik farkının en az olduğu kategori olarak adlandırılıyor.

Bu derecelendirmede Türkiye 5. kategoride yer alıyor, yani kadın-erkek arasında insani gelişmişlik farkı ülkemizde iyileştirilmesi gerekli bir alan olarak göze çarpıyor.

Eğitim

Rapora göre Türkiye’de okullaşma oranı %99’larda olsa da eğitimi ilkokuldan bırakan öğrenci oranı (%10) yüksektir. Okuma/anlama-fen ve matematik skorlarının ölçümüne dayanan eğitim kalitesi ise OECD ülkeleri arasında en aşağılardadır.

Çalışma Yaşamı

İşsizlik oranı istikrarlı bir şekilde %10’larda seyreden ülkemizde, genç işsizlik oranı (16-24 yaş) %19 civarındadır.Ayrıca çalışma yaşamında yer alma oranı kadınların (düşük katılım) etkisiyle %49 larda kalmaktadır.

İşgücüne katılımın eğitimle paralel artacağı öngörüsüyle yeni iş alanları yaratmamız kaçınılmazdır.

Türkiye’de aktif işgücünün % 41’i haftada 50 saat ve üzeri çalışmakta ve fazla çalışmada OECD ülkeleri arasında ilk sırayı  almaktadır.

İşinden memnun olanların oranı %30’larda ölçümlenmektedir.

Bu durum iş verimliliği, iş sağlığı ve yaşam kalitesi gibi konularda iyileşmemiz gerektiğini ortaya koyuyor.

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Türkiye’deki en riskli işkolları arasında yer alan madencilik ve inşaat işkolları dünyada da bu konuda başı çekiyor.

Dünya işgücünün % 1 inin çalıştığı madencilik sektöründe ölümcül kazaların %8 i gerçekleşmektedir.

İş kazası sonucu ölümlerin dünyada en çok gerçekleştiği ikinci işkolu ise inşaattır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde inşaat işkolu denetimin az, eğitim seviyesinin düşük ve tarımdan gelen işçilerin yoğunlukta olduğu bir sektör olarak göze çarpmaktadır.

Sonuç

İnsanın gelişme ihtiyacı sınırsız olup insani gelişmişlik bir maraton gibidir. Dünya yerinde saymıyor ve ülkemizdeki insani gelişme de küçümsenemeyecek düzeydedir. Bunun yanında tüm toplumsal katmanlar olarak üzerinde düşünmemiz ve çözüm üretmemiz gereken noktalar olduğunu da unutmamamız gerekmektedir.

Yukarıda analizi yapılan rapordaki veriler sosyal adalet, erkek-kadın arasındaki gelişmişlik farkı, gelir eşitsizliği, işsizlik, iş sağlığı ve güvenliği, sürdürülebilir çevre ve eğitim konularında alacağımız daha çok mesafe olduğunu gösteriyor.

Her toplumsal kesimin sosyal diyalog atmosferi içinde bu konuların üzerine gitmesiyle radikal iyileşmelerin gerçekleşmesi işten bile değildir.

[i] Human Development Report 2015, United Nations Development Programme